‘Al dan niet’ is een uitdrukking en betekent letterlijk ‘of wel of niet’. Je gebruikt het wanneer je wil zeggen dat iets in beide gevallen mogelijk of relevant is, ongeacht of het zo is of niet. Je benadrukt daarmee dat je beide situaties in overweging neemt. ‘Al dan niet’ werd vroeger meer gebruikt dan nu.
Hoe gebruik je ‘al dan niet’ in de juiste betekenis?
Ondanks dat ‘al dan niet’ een vrij simpele betekenis heeft, is het in uiteenlopende contexten te gebruiken. Je komt het niet veel meer tegen in de dagelijkse spreektaal. Je ziet de uitdrukking nog wel vaak in formele teksten, zoals juridische documenten of beleidsstukken. Bijvoorbeeld:
- “De vergadering gaat door, al dan niet met alle leden aanwezig.”
- “De overeenkomst wordt beëindigd, al dan niet in onderling overleg.”
‘Al dan niet’ in deze zinnen heeft de betekenis dat de situatie doorgaat of beëindigd wordt, ongeacht of alle leden aanwezig zijn of dat er onderling overleg was.
Is ‘al dan niet’ nog van deze tijd?
Je mag ‘al dan niet’ inmiddels wel als ouderwets beschouwen, maar toch wordt het dus vooral in formele contexten nog steeds veel gebruikt, zeker in schrijftaal. In zowel Nederland als Vlaanderen komen we de uitdrukking in spreektaal steeds minder tegen. Er zijn genoeg modernere alternatieven voor ‘al dan niet’ met dezelfde betekenis. Vaak brengen die de boodschap inmiddels zelfs duidelijker over.
Alternatieven voor ‘al dan niet’
Als je de uitdrukking wil vermijden en liever iets gebruikt dat beter aansluit bij onze spreektaal en modernere schrijftaal, heb je genoeg alternatieven. Afhankelijk van de context zijn dat bijvoorbeeld:
– ‘Of niet’
– ‘Wel of niet’
– ‘Met of zonder’
In plaats van te zeggen: “De vergadering gaat door, al dan niet met alle leden aanwezig,” kun je zeggen: “De vergadering gaat door, of alle leden nou aanwezig zijn of niet.”
‘Al dan niet’ in vertalingen
Dit is zo’n typisch Nederlandse uitdrukking die lastig één-op-een te vertalen is. In het Engels kom je vaak uit op iets als “whether or not”, in het Frans op “qu’il soit… ou non”, en in het Duits op “ob… oder nicht”. Toch dekt geen van die opties helemaal de lading en moet je in verschillende talen vaak meerdere opties overwegen. Het gaat echt om de context waarin ‘al dan niet’ staat. Als je gaat vertalen, is het dus meestal echt even puzzelen: wat is de toon van de tekst? Hoe formeel is het? En is er ruimte voor nuance? Bij dit soort uitdrukkingen is het echt heel belangrijk om het niet letterlijk, maar slim en contextueel te vertalen. En dan ook nog eens passend bij de toon en bedoeling van de gehele tekst.
